Omgaan met oranje gedrag
Oranje gedrag is verbaal en non-verbaal gedrag van cliënten, patiënten of derden dat vooraf kan gaan aan agressie, maar dat voorstelbaar en acceptabel is. Het hoort bij het werken in de (jeugd)zorg. Het is vaak (zeer) emotioneel gedrag dat wordt veroorzaakt door de omstandigheden waarin de cliënt zich bevindt. Maar omdat dit gedrag kan escaleren tot agressie, is het van groot belang dat iedere (toekomstige) medewerker in de (jeugd)zorg weet hoe hij/zij het best met dit gedrag kan omgaan, zodat het acceptabel blijft en agressie wordt voorkomen.
Wat moet je weten en kunnen om in de praktijk adequaat om te gaan met oranje gedrag?
Bij dit thema gaat het erom dat je rust en zelfvertrouwen vertoont, grenzen stelt en gesprekstechnieken en interactievaardigheden inzet om emotioneel of ongewenst gedrag (verbaal en fysiek) te kunnen hanteren, om te buigen of te de-escaleren.
Doelen
Wat moet je als (aankomend) zorgprofessional kunnen, weten en doen om goed met oranje gedrag van cliënten, patiënten en derden te kunnen omgaan en agressie te voorkomen? Hier vind je een overzicht. De leermaterialen bij dit thema helpen om deze doelen te bereiken.
De (aankomend) zorgprofessional:
- Heeft inzicht in het eigen gedrag (sterke en zwakke punten) in moeilijke situaties
- Is zich bewust van de eigen invloed op de interactie met de cliënt en het mogelijk ontstaan van onveilige situaties
- Toont rust en zelfvertrouwen, ook in onzekere en onduidelijke situaties
- Onderzoekt oorzaken/achterliggende problematiek van ongewenst gedrag en kan de-escalerende interventies inzetten om ongewenst gedrag te beïnvloeden
- Vermijdt strijd in het contact met de cliënt en stelt duidelijke grenzen bij grensoverschrijdend gedrag
- Observeert de cliënt systematisch bij afwijkend gedrag, herkent gedrag dat past bij ziektebeelden van cliënten en herkent signalen van dreigende agressie
- Signaleert adequaat veranderingen in de behoeften, het gedrag en de gemoedstoestand van de cliënt, maakt deze bespreekbaar en zet bewust een aansluitende interventie in
- Kan signalen van gedrags- en sociale problematiek herkennen en melden (onder andere pesten, huiselijk geweld, kindermishandeling en seksueel misbruik)
- Toont begrip voor de situatie en emoties van de cliënt en past gesprekstechnieken en de-escalerende vaardigheden toe om emoties te reguleren
- Is open over eigen gevoelens en kijk op de zaak en gebruikt feedback en emoties om het eigen handelen en dat van anderen te verbeteren
- Betrekt tijdig collega’s, gedragskundigen, artsen, paramedici en andere hulpverleners bij cliënten met risicogedrag en/of gezondheidsproblemen
- Betrekt het netwerk van de cliënt (familie, mantelzorgers etc.) bij het ombuigen naar gewenst gedrag
- Is in staat de eigen overtuiging en opvatting los te laten als blijkt dat deze niet aansluiten bij het behandelproces van de cliënt
- Werkt respectvol en vanuit een gelijkwaardige relatie met de cliënt (juiste balans afstand – nabijheid)
- Kan (bijna-) incidenten herkennen en adequaat reageren om schade voor de cliënt te beperken, openheid te bieden en herhaling te voorkomen
- Weegt het risico van het gedrag/handelen van de cliënt af tegen de leerervaring van de cliënt bij een eventuele escalatie
Leermaterialen
Hier vind je veel goede voorbeelden van leermaterialen die bijdragen aan het behalen van de doelen van ‘Omgaan met oranje gedrag’. Alle leermaterialen zijn gratis te gebruiken!
DAPPR
App met zelftest en e-learningmodules over omgaan met agressie. De app geeft inzicht in de eigen stijl in het omgaan met agressie (zelftest). Na het doorlopen van de zelftest, volgt een persoonlijk leeradvies. Je volgt die e-learningmodules op de app die voor jou nodig zijn om jouw kennis over het omgaan met agressie te vergroten. Let op: de app is nog in ontwikkeling.
Doelgroep: Ontwikkeld voor professionals met een publieke taak, breed inzetbaar
Ontwikkelaar: IVP
Sluit aan bij doel: Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
Trainingsopzet Omgaan Met Agressie (OMA)
Trainingsopzet basistrainingen Omgaan Met Agressie (OMA) voor medewerkers. Voorbeeld van een trainingsopzet Omgaan met Agressie voor alle medewerkers in de directe patiëntenzorg. Onderdelen van de training: visie op agressie, territoriumleer, crisis ontwikkelingsmodel, gespreksvaardigheden en situatie-reactiemodel.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de GGZ maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Mondriaan
Trainingsopzet basistrainingen Omgaan Met Agressie (OMA)
Lessenmodule Omgaan met probleemgedrag
Lessenmodule voor medewerkers VVT over hoe om te gaan met probleemgedrag volgens het 9-stappenplan. Complete lessenmodule die ook voor het onderwijs te gebruiken is. Let op: Acrobat 9 of Adobe Reader 9 vereist.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar bij agressie en beleid, stimuleren van groen gedrag, omgaan met oranje gedrag
Ontwikkelaar: Verenso
De Lessenmodule Omgaan met probleemgedrag is te downloaden vanaf de website van Verenso.
Agressieboekje
Boekje over Omgaan met emotioneel en agressief gedrag. Het boekje “Omgaan met emotioneel en agressief gedrag” bevat informatie, tips en aandachtspunten. Deelnemers aan een training van Radar Vertige krijgen dit boekje mee naar huis.
Doelgroep: Breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Radar Vertige
Sluit aan bij doel: Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
Omgaan met emotioneel en agressief gedrag
Grenzen stellen aan ongewenst intiem gedrag
Brochure over hoe je grenzen stelt aan ongewenst gedrag.
In deze brochure wordt besproken hoe je grenzen stelt aan ongewenst gedrag.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Sluit aan bij doel: Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
Grenzen stellen aan ongewenst intiem gedrag
Agressie van kwetsbare patiënten
Brochure over hoe om te gaan met agressie van kwetsbare cliënten. In deze brochure gaat het niet alleen over hoe om te gaan met agressie van kwetsbare cliënten, maar ook over het voorkomen van emotionele belasting van de medewerker.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Sluit aan bij doel: Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
Agressie van kwetsbare patiënten
Leren de-escaleren
Brochure over hoe medewerkers kunnen leren om handig op agressie te reageren.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Informatiefolders over agressie
Set van 14 folders van Gezond & Zeker over agressie. Praktische folders over diverse onderwerpen gerelateerd aan agressie. Van grenzen stellen, het leren de-escaleren en alarm slaan tot het doen van aangifte. Ook goed bruikbaar voor het onderwijs.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag, Agressiebeleid
Informatiefolders over Agressie van Gezond en Zeker
Beter met Arbo
Lijst met oplossingen en maatregelen om het risico van agressie en geweld in ziekenhuizen te verminderen en te beheersen.
Doelgroep: Ontwikkeld voor ziekenhuizen maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Beter met Arbo
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag, Agressiebeleid
E-learningmodules Gezond en Zeker: E-Coach
Diverse e-learningmodules (E-Coach) gerelateerd aan agressiepreventie en -hantering. Op de website van Gezond en Zeker kun je verschillende e-learningmodules volgen (E-Coach) die te maken hebben met agressiepreventie en -hantering:
- De rol van de veiligheidscoach bij agressie-incidenten
- Grip op agressie
- Omgaan met agressief gedrag
- Opvang en nazorg
- De Voila methode (hoe krijg je collega’s zover?)
Mooie en praktische modules die ook geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag, Agressiebeleid
E-learningmodules Gezond en Zeker: E-Coach
E-learningmodules van Free Learning
Diverse e-learningmodules gerelateerd aan agressiepreventie en -hantering.
Op de website van Free-Learning kun je verschilende elarningmodules volgen zoals:
- Echt contact maken
- Wassen met affectie
- Probleemgedrag I
- Probleemgedrag II
- Vrijheidsbeperkende maatregelen
Doelgroep: Breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Free Learning
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
E-learningmodules van Free Learning
E-learningmodules over agressie (geestelijke gezondheidszorg)
E-learningmodules van de GGZ Ecademy. De GGZ Ecademy is een coöperatieve vereniging van GGZ instellingen, die gezamenlijk e-learningcontent ontwikkelen, onderhouden, inkopen en distribueren. Modules gerelateerd aan agressie zijn:
- 4 modules over gemotiveerde gespreksvoering
- de Crisismonitor over het observeren en monitoren van patienten
- Dwang en drang
Doelgroep: Ontwikkeld voor de GGZ
Ontwikkelaar: GGZ Ecademy
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
E-learningmodules over agressie (geestelijke gezondheidszorg)
Lesbrief Niet aangeboren hersenletsel
Een lesbrief voor (aankomende) wijkprofessionals en (aankomend) medewerker in de zorg en hulpverlening over het herkennen van niet-aangeboren hersenletsel. In deze lesbrief voor (aankomende) wijkprofessionals en (aankomend) medewerker in de zorg en hulpverlening staat het herkenen en omgaan met mensen met niet aangeboren hersenletsel (NAH) centraal. De volgende onderdelen komen aan bod:
- ontstaan van hersenletsel,
- gevolgen van hersenletsel voor getroffenen en naasten,
- rouw en verliesverwerking,
- signaleren van NAH,
- bejegening en doorvragen,
- nazorg en monitoring,
- meer informatie en scholing.
De lesbrief bevat veel informatie maar ook praktische handreikingen zoals een signaleringslijst, praktische tips voor het voeren van gesprekken en handige links naar websites met meer achtergrondinfo.
Doelgroep: Breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Windesheim Flevoland
Lesbrief Niet aangeboren hersenletsel
Boekje Agressie & Veiligheid
Boekje met theoretisch kader en praktijkvoorbeelden over veilig samenwerken in het team. In dit boekje lees je wat je zelf kunt doen bij grensoverschrijdend gedrag en agressie van clienten, maar ook hoe je als team elkaar hierin kunt ondersteunen. Wat kan jij persoonlijk doen bij grensoverschrijdend gedrag of agressie van clienten, en ook hoe kan je als team elkaar hierin ondersteunen? Wat is professioneel handelen en welke verantwoordelijkheid heb jij als persoon en als team bij grensoverschrijdend gedrag en agressie? Je leest hierover in het heldere boekje Agressie en Veiligheid. Het boekje geeft een aantal theoretische handvatten die in enkele praktijkvoorbeelden worden toegepast en toegelicht.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de GGZ maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Trainingscentrum Wier
Stay Cool under Pressure
Trainingsopzet: Hoe zorg je ervoor dat je rustig blijft, overzicht houdt, zelfvertrouwen toont en interactievaardigheden inzet om emotioneel of ongewenst gedrag te kunnen hanteren? Wat moet je weten en kunnen om emotioneel of ongewenst gedrag te kunnen hanteren, om te buigen of te de-escaleren? Hoe zorg je ervoor dat je je niet laat meevoeren door de emotie van het moment en je hoofd koel houdt? In dit artikel vind je een trainingsopzet waarin deze vragen aan bod komen.
In veel weerbaarheidstrainingen wordt de focus gelegd op fysieke weerbaarheid, maar ook cognitieve en emotionele weerbaarheid zijn belangrijk. Dit artikel geeft een voorbeeld van een training, gericht op het ombuigen van emotioneel of ongewenst gedrag, waarin deze drie-eenheid terugkomt.
Doelgroep: Breed inzetbaar
Ontwikkelaar: NIVM
In dialoog met jouw team
Hoe ga je om met lastig gedrag? Wat doet dit met je team? Hoe wil je er samen mee omgaan? Een goede dialoog verbindt mensen, maakt ruimte en kweekt begrip. Je team heeft wel eens te maken met lastig of agressief gedrag. Van zorggebruikers, ouders of collega’s. Wat doet dit met je team? Hoe wil je er samen mee omgaan? Waar trekken jullie de grens? Wat heeft je team nodig om lastig gedrag of agressie op een veilige manier te bespreken? En hoe reageer je gepast? Hierbij stilstaan is belangrijk: voor jou, je collega’s en je organisatie. Ook voor de zorggebruikers en hun context. Want lastig en agressief gedrag maakt het moeilijk werken en verpest de sfeer. Het vraagt een gepaste reactie.
ICOBA ontwikkelde een toolbox met activiteiten en oefeningen die je helpen om met jouw team een veilige gesprekssfeer te creëren en lastige situaties te bespreken. In de toolbox vind je snelle doe- en praatactiviteiten maar ook oefeningen die meer in de diepte gaan. Sommige kan je inzetten bij je cliënten. Aan jou om, naargelang je doel, de gepaste activiteit te kiezen. Leef je creatief uit en maak zelf varianten op de activiteiten. Maak ze op maat van jouw context en verbind ze met andere activiteiten of oefeningen.
Doelgroep: Breed inzetbaar
Ontwikkelaar: ICOBA
De toolbox is te downloaden op de website van ICOBA.
Afspraken over lessen omgaan met agressie
Voorbeeld van afspraken tussen stagebedrijf en onderwijsinstellingen en opzet trainingsmiddag over Omgaan Met Agressie (OMA). Voorbeeld van afspraken over het verzorgen van lessen Omgaan Met Agressie (of OMA-verwante thema’s) die gemaakt zijn tussen een GGZ-instelling en de onderwijsinstellingen in mbo en hbo die stagiaires leveren. Er is in kaart gebracht wat de onderwijsinstellingen studenten aanbieden en op welk moment in het curriculum dit plaatsvindt. Op basis hiervan zijn conclusies getrokken en is een voorstel inclusief lesplan voor een trainingsmiddag geformuleerd.
Doelgroep: Afspraken gemaakt tussen GGZ en mbo, ter inspiratie ook bruikbaar voor andere branches en onderwijsniveaus
Ontwikkelaar: Mondriaan
Lees de basistraining “omgaan met Agressie en ander grensoverschrijdend gedrag”
Omgaan met verbale agressie
In deze brochure lees je hoe je verschillende vormen van verbale agressie herkent en hoe je hier mee om kunt gaan.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Sluit aan bij doel: Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag
Ouderenzorg
Op de website van Zorg voor Beter vind je veel leermateriaal voor de VVT sector. Geschikt als leerinterventie voor instellingen en onderwijsorganisaties.
- Kijk bij het thema Mentaal welbevinden voor inspiratiekaarten, werkboek omgaan met levensvragen, brochure met aanbevelingen voor de langdurige ouderenzorg.
- Kijk bij het thema Goed in gesprek voor video’s, e-learningmodules, werkbladen, feedback kaarten etc.
- Kijk bij het thema Probleemgedrag voor film, inspiratieboekje, werkboek, handwijzer etc.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Zorg voor Beter
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Hanteren van rood gedrag
Lees verder op de website van Zorg voor Beter
E-learningmodules Gezond en Zeker: Free Learning
Op de website van Gezond en Zeker kun je ook de Free Learning modules volgen. Voor agressiepreventie en -hantering zijn de volgende modules interessant:
- Verzorgend wassen
- Echt contact maken met stopcontact
- Vrijheidsbeperkende maatregelen
- Probleemgedrag
Mooie modules die ook goed in het onderwijs gebruikt kunnen worden.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT sector maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond en zeker
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag
E-learningmodules Gezond en Zeker: Free learning
Syllabus basisscholing weerbaarheid (theorie)
Deze syllabus komt vanuit het leren in een instelling voor gehandicaptenzorg, maar kan prima als inspiratie dienen voor andere branches en het onderwijs.
Doelgroep: Ontwikkeld voor de gehandicaptenzorg maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Prisma
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, Omgaan met oranje gedrag, Handelen bij rood gedrag, Agressiebeleid
Syllabus basisscholing weerbaarheid (theorie)
Minipocket “Genoeg over agressie”
Iedere medewerker speelt een rol in het voorkomen van incidenten, het terugdringen ervan en het opvangen van collega’s. In de minipocket ‘Genoeg van agressie’ word je daarin wegwijs gemaakt.
De minipocket is eigenlijk bedoeld voor veiligheidscoaches maar biedt voor alle medewerkers de nodige basisinformatie. Het document geeft praktische informatie over agressie. Wanneer spreek je ervan, hoe ga je ermee om en welke rol heeft de veiligheidscoach daarin? Op welke afspraken en regels in de organisatie kun je terugvallen? Enkele hoofdstuktitels: Wat noem je agressie, Afspraken & toetsen van beleid, Praktijktips, Coachen en oplossen, Hulpmiddelen (o.a. de gedragsobservatielijst, het registratieformulier agitatie & agressief gedrag en het crisisontwikkelingsmodel).
Doelgroep: Ontwikkeld voor de VVT maar breed inzetbaar
Ontwikkelaar: Gezond & Zeker
Sluit aan bij doel: Stimuleren van groen gedrag, omgaan met oranje gedrag, handelen bij rood gedrag, agressiebeleid
Download de minipocket ‘Genoeg van agressie’